Hoca Kelimesinin Kökeni;
Hoca; Efendi, ağa, çelebi, sahip, muallim, profesör, öğretmen, müderris, molla, ev sahibi, tüccar gibi anlamları olan ve saygı belirten zengin bir hitap sözcüğüdür.
Hoca, Milletin ilmen ve fikren kalkınması için çeşitli bilgileri basitleştirerek halkın kolayca anlayabileceği bir dille yayan kimsedir.
Sevan Nişanyan bu sözcüğün Farsçada efendi, ağa, ulu ve saygıdeğer kimse, evin büyüğü, mal sahibi gibi anlamları bulunan xâca söcüğünden geldiğini ileri sürmüştür.
13. asır, İlhanlılar devri âlimlerinden Tabîb Reşîd-üd-dîn," Türkçede yaşlılara 'hoca', 'koca' derler,'hoca' sözcüğü aslında Türkçedir, Arapça veya Acemce değil." diyerek hoca kelimesini Türkçe kabul etmiştir.
Bu kelimeyle ilgili Tuncer Gülensoy'un etimolojik sözlüğünde, Prof. Dr Ahmet Temir'in düşüncesi alıntılanmış. Temir, kalı>halı, kanı>hani, katun>hatun örneklerindeki k-h ses değişimini göz önünde bulundurarak, 'hoca' kelimesinin Türkçe kök ve ekten meydana geldiğini ileri sürmüştür: Koç+a>Koca. Yani, Farsça 'hoca' ve Rusça 'hodja' kelimeleri, Türkçe 'koç'tan ödünçlemedir. Özellikle 'koca' kelimesinin Türkçede; yaşlı, ihtiyar, pir, ulu, yüksek gibi büyüklük bildiren anlamlara malik oluşu, Ahmet Temir'in savını güçlendirir niteliktedir.
Türk Dil Kurumu'nda 'hoca' kelimesiyle ilgili Müslümanlıkta din görevlisi; akıl öğreten, öğüt veren kimse; eskimiş medresede öğrenim gören sarıklı, cübbeli din adamı ibarelerine yer verilmiş. Sanırım günümüzde 'hoca' kelimesi için akla gelen ilk tanım, Müslümanlıkta din görevlisi olsa gerek. Halbuki 'hoca' kelimesinin çok eski bir geçmişi vardır ve sadece din görevlilerine verilen bir ünvan değildir.
