Mehmet Akif, sancılı bir dönemin şairidir. Dinî duygu ve düşünceleri de o çalkantılı dönemin, ruhunda bırakmış olduğu pek derin tesirlerle yoğrulmuştur. İnsan, Akif'in Safahat'ını, Safahat dışındaki şiirlerini, makalelerini, tercüme ve tefsirlerini sathî bir şekilde dahi tetkik edecek olursa; mazide kalmış dedelerimizin, ninelerimizin topyekün ah u vahlarını, iniltilerini ve bazen de canhıraş feryatlarını duyar. Akif de, büyük bir gürültüyle gelmekte olan, ama maalesef pek çok kimsenin farkında bile olmadığı bu tehlikeyi avazı çıktığı kadar haber vermeye çalışan kısık bir sestir. Biz, bu makalemizde Akif'in dinî duygu ve düşüncelerini belli bir tasnif dahilinde vermeye çalışacağız.
Din Akif, milleti bir arada tutan yegane unsurun "din" gerçeği olduğunu hassasiyetle belirtir:
"Müslümanlık sizi gayet sıkı, gayet sağlam,
Bağlamak lâzım iken, anlamadım anlıyamam,
Ayrılık hissi nasıl girdi sizin beyninize?
Fikr-i kavmiyyeti şeytan mı sokan zihninize?
Birbirinden müteferrik bu kadar akvâmı,
Aynı milliyetin altında tutan İslâm'ı,
Temelinden yıkacak zelzele kavmiyyettir,
Bunu bir lâhza unutmak ebedî haybettir.
Arnavutlukla, Araplıkla bu millet yürümez...
Son siyasetse bu, hiç böyle siyaset yürümez.
Sizi bir aile efradı yaratmış Yaradan,
Kaldırın ayrılık esbabını artık aradan
Siz bu davada iken yoksa, iyâzen billah,
Ecnebîler olacak sâhib-i mülkün nâgâh
Daha günümüzden yüz sene öncesinde kendi çağını "bilgi çağı" olarak nitelendiren Akif, dinin sadece korunması için bile okur-yazar olunması gerektiğini ihsas eder:
Zaman zaman-ı ulûm olmasaydı böyle, yine,
Kemâl-i şevk ile madem atılmışız dine,
Okur-yazar olacaktık siyâneten dini:
Onun maarife vabeste, çünkü te'mini.3
Akif, doğuyu dolaşıp gelmiştir. Din adına görmüş olduğu şeyler oldukça üzücüdür. Şöyle diyor:
Kasap görmüş koyundan beş beter yılgın cemaatler
Tezellüller, tazarrular, esaretler, şenaatler;
Cemaatsiz imamlar, kirli yüzler, secdesiz başlar
Gaza namıyla dindaş öldüren biçare dindaşlar.8
Ye'sin sonu yoktur, ona bir kerre düşersen
Hüsrâna düşersin, çıkmazsın ebediyyen.34
