Aşağıdaki yazıyı geçen haftaki aksiyon dergisinde okudum ve bu konuyu sizinle paylaşmaya karar verdim,acaba gerçekten bize ait bir tarih şeridi oluşturabilecek miyiz?lütfen yazıyı sonuna kadar okuyunuz.
hamasetten, içi boş slogandan uzak ve çözüme yönelik mesajlarınızı bekliyorum.
Tarih çağlarındaki yanılgıya Fetih 1453 de düştü
27 Şubat 2012 / M. EDİP BEKİ (TARIHÇI),
Yeni vizyona giren Fetih 1453 filminin yönetmeni Faruk Aksoy, fethin öneminden bahsederken ezber bozmadı. İstanbul’un fethiyle Ortaçağ’ın kapandığı ve Yeniçağ’ın açıldığı yanılgısını yineledi.
Hepimiz okul hayatına başladığımız ilk günden itibaren, sınıf duvarlarında görmeye alıştığımız Tarih Çağları şeridini ezberleyerek büyüdük. Bu bilgileri edindiğimiz ya da adamakıllı kullandığımız dönemlerde Hz. Adem’in insanların atası ve ilk peygamber olduğu şeklinde bir inanç dizgesine de sahiptik ve iki bilgi arasındaki çelişkiyi gözden kaçırdık. İnancımızla bize öğretilenler ciddi manada bir çelişki oluşturduğu hâlde, belki de inanç ile bilgimizi karıştırmamak adına bunu hiç sorgulamadık.
Tarih Çağları Şeması’nı sınıf duvarlarımızda görmek, onun mutlaka öğrenilmesi gereken bilimsel ve doğru bir bilgi olduğu düşüncesini zihinlerimize yerleştirdi. Aksini düşünmeyi gündemimize bile almadık. Hele bir de Fatih’in İstanbul’u fethiyle bir çağ açıp bir çağ kapattığını şemada görmemiz, kelimenin tam anlamıyla bu şemayı içselleştirmemize sebep oldu. Çünkü bizden bir şeyler vardı şemada.
Çağ tasnifi, tarihin daha iyi araştırılması, öğretilmesi ve öğrenilmesini kolaylaştırmak için elbette gereklidir. Aynı zamanda tarih bilincinin oluşturulabilmesi noktasında çok önemli bir disiplindir.
Ancak bu tasnif, oluşturmak istediğimiz kültürel dokuyla uyuşmalıdır. Tarihi çağlara ayırırken ortaya koyduğunuz kilometre taşları, kültür dünyamızın önemli kilometre taşları olmak durumunda. Başkalarının dünyasına ait önemli olayları, kendi dünyamızı inşa etme noktasında kilometre taşı olarak kullanırsak, bir çelişki yaşamaktan kurtulamayız. Doku uyuşmazlığı olur. Zihin, kabul etmez bunu.
Şimdi ders kitaplarımızda yerini almış, sınıf duvarlarımızda bulunan 4 mevsimi öğrendiğimiz doğrulukta ezberlediğimiz, bazı çizgi filmlerle doğruluğu, kesinliği ve evrenselliği hakkında şüphelerimizi ortadan kaldırdığımız tabloya dikkatle bakalım: Tarihin çağlara ayrılmasında en belirgin nokta yazının bulunması olarak ön plana çıkıyor. Çünkü yazının M.Ö. 3500’lü yıllarda Sümerler tarafından bulunmasıyla insanlığın büyük bir devrim yaşadığı var sayılıyor ve çağlar yazıya göre tasnif ediliyor: Yazıdan öncesi, ‘Tarih Öncesi’; yazıdan sonrası ‘Tarihi’ Çağlar…
Yazı öncesi dönemler, insan cinsinin araç-gereç yapabilen zeki bir tür olduğu önyargısıyla oluşturulmuş. Kabataş, Yontmataş ve Cilalıtaş devirlerinden oluşan Taş Devri ile Bakır, Tunç ve Demir devirlerinden oluşan Maden Devri. Aynı tabloda Milat olarak, İsa Peygamberin doğumu esas alınmış.
Devam edelim: İlk çağ, yazının bulunmasıyla başlıyor ve Batı Roma İmparatorluğu’nun yıkılışına (476) kadar devam ediyor. Ortaçağ, Batı Roma İmparatorluğu’nun yıkılışı ile başlıyor ve İstanbul’un fethine (1453) kadar sürüyor. Yeniçağ, İstanbul’un fethiyle başlıyor ve Fransız İhtilali (1789) ile sona eriyor. Yakınçağ ise, Fransız İhtilaliyle başlıyor ve günümüze kadar devam ediyor. Şema bu...
Tarihin çağlara ayrılmasında toplumların sosyal ve kültürel hayatlarında etkili olan olaylara yer verilir ve bu olayların kendi kültür coğrafyalarında yetişen herkesin bilincinde etkin olması düşünülür. Dolayısıyla yukarıda belirtilen ve çağ başlangıçlarına neden olan olayların Batı’nın kültür coğrafyasında bir karşılığı vardır. Batılı herhangi bir ülkenin tarih kitaplarında bu tasnif kesinlikle anlamlıdır. Ancak aynı şeyi Batı’nın kültür coğrafyası dışında bulunan ülkeler için söylemek mümkün değildir.
Çağ tasnifi, bilimsel anlamda nesnel kabul edilen bir durum değildir. Genel-geçer de değildir. Görece ve yanlıdır. Her kültür coğrafyası, kendi tarihini baz alarak çağların başlangıç ve bitişleriyle ilgili olaylar belirleyebilir. Bu konuda oluşturulabilecek her türlü dayatma, kültür despotizmi adına yapılmış demektir.
Bu bilgilerden hareketle yukarıdaki şemayı inceleyelim: Tarihin çağlara ayrılmasında en belirgin noktanın yazının Sümerler tarafından bulunması olduğu, yazıdan önceki dönemlerde insanların yaptıkları araç gereçlerin işlenme şekli ve bunun için kullandıkları malzemelerle devir atladıkları, sürüler hâlinde yaşayan insanların hayvanları yaklaşık 3 bin yıl sonra evcilleştirdikleri ve tarımsal hayat ve üretime böylelikle geçtikleri söyleniyor. Oysa Hz. Adem ve onun biri tarım diğeri hayvancılıkla uğraşan oğulları Habil ve Kabil’e ait bilgilerin esamisi okunmuyor. Hz. Adem’e bütün isimlerin öğretilmesi ve ona 10 sahife gönderilmesi bir bilgi olarak bile değerlendirilmiyor. Çünkü bu doğru bilginin onların kültür dünyalarında tam anlamıyla bir karşılığı bulunmuyor.
Milat olarak Hz. İsa’nın doğumu esas alınıyor. Bu, Hıristiyan kültür coğrafyası için yerinde olabilir. Ancak bir Budist’in dünyasında bunun hiçbir manası yoktur. Eskiçağ, Batı Roma İmparatorluğu’nun 476’da yıkılışıyla sona eriyor ve Ortaçağ başlıyor. Fakat Batı Roma İmparatorluğu’nun yıkılışı sözgelimi, Hint tarihi için hiçbir mana ifade etmiyor.
Ortaçağ, Batı Roma İmparatorluğu’nun yıkılışıyla başlıyor ve 1453’te Doğu Roma İmparatorluğu’nun yıkılışına kadar devam ediyor. Ancak nedense biz, Doğu Roma İmparatorluğu’nun yıkılışı ile İstanbul’un fethini aynı değerlendiriyoruz. Bu çağ tasnifine toplum olarak sahip çıkmamızı sağlayan en önemli unsur, bu yanlış değerlendirmeden kaynaklanıyor. Doğu Roma İmparatorluğu’nun yıkılışı ile İstanbul’un fethi aynı olaydır. Fakat olayların adlandırılması, olaya hangi kültür coğrafyasından bakıldığıyla yakından ilgili. Osmanlı kültür coğrafyasından bakan biri, 1453’te İstanbul’un fethedildiğini görürken, Batının kültür dünyası içinden bakan biri aynı olayı Kutsal Roma İmparatorluğu’nun Doğudaki son kalesi durumunda olan Doğu Roma İmparatorluğu’nun yıkılışı olarak görüyor.
Kaldı ki Yakınçağ’ın Fransız İhtilali ile başladığı dikkate alınırsa, 1453’ü İstanbul’un fethi olarak adlandırmanın tablonun bütünlüğünde bir çelişki oluşturacağı söylenebilir. Hz. İsa’nın doğumu, Batı Roma’nın yıkılışı ve Fransız İhtilali, Avrupa kültür coğrafyasının önemli olayları arasında yer aldığı için Osmanlı kültür coğrafyası içinde anlamlı bir yeri olan İstanbul’un fethi tabloda aykırı kalıyor. Oysa İstanbul’un fethi yerine Doğu Roma İmparatorluğu’nun yıkılışı konulduğunda tablo, kendi içerisinde tutarlı bir bütünlük oluşturmuş olacaktır.
Müslüman kültür coğrafyası, zengin bir tarihsel geçmişe sahiptir. Tarih ilminin şekillenmesi noktasında Avrupa’nın hiç de gerisinde değildir. Bu çerçeveden hareketle Avrupa’nın ortaya koyduğu tarihsel birtakım yaklaşımların evrensellik adı altında bizleri zihnen kucaklamasının dışına çıkmak gerekmektedir. Yarınımızı doğru ve bize özgü şekillendirebilmek için dünü kendi norm ve değerlerimizle okumak durumundayız.
Bugün artık, bir zamanlar zannedildiği gibi Avrupa’nın yaşadığı sürecin her toplum tarafından yaşanılmasının zorunlu olmadığı çok sesli olarak dile getiriliyor. Herkes ve her toplum kendisini yaşamak zorundadır.
Toplum olarak, sürdürülmesi gereken zihin inşa hareketini doğru bir zemin üzerine bina etmeliyiz. Tarihçilerimiz bir araya gelerek okul kitaplarından başlamak üzere, kendi kültür coğrafyamıza uygun, kendi dokumuzla uyuşabilecek ve toplumumuza her yönüyle bilinç sunabilecek, bizden olan bir çağ tasnifi şeması oluşturmak durumundadır. Bu sadece akademik bir çalışma olarak değil, ders kitaplarında hızlı bir şekilde yer alıp topluma indirgenebilecek bir çalışma olarak ortaya konulmalıdır. Çünkü bu bir ödevdir. Bakalım Fetih 1453 bu gündemi oluşturabilecek mi?
