Çocuğunuzu Zeki Yapmanın Sekiz Yolu
Zekanın ne olduğu, nasıl geliştiği, nasıl ölçülmesi gerektiği konusundaki tartışmaların başlangıcı, çok eskilere dayanmakta ve günümüzde de devam etmektedir. Zeka ile ilgili ilk çalışmalar, zeka testleri alanında ağırlık kazanmıştır.
Son zamanlarda ise, zeka testlerinin gerçeği yansıtmadığını; çünkü zekanın birden çok etmenden oluştuğu savunulmaktadır. Bu alandaki ilk çalışmaları yapan, Thurstone’dir. Daha sonra benzer bir zeka modeli geliştiren, Guilford olmuştur. Zekanın tek boyutlu olmadığına dâir çalışmalar artmakta ve bu alandaki yaklaşımlar, bilim dünyasında her geçen gün biraz daha kabul görmektedir. Bu konudaki en önemli çıkışı yapan, Howard Gardner olmuştur. Çoklu zeka kuramını geliştiren Gardner, zekanın tek boyuttan oluşmadığını, insanda birçok zeka türünün olduğunu savunmuştur. İnsanların yetenek diye nitelediği alanlar, Gardner tarafından zeka olarak isimlendirilmiştir.
Klasik zeka testlerinde, bireyi tek bir zeka bölümü (IQ) belirliyordu. Bu zeka testleri, bireyin diğer yeteneklerini saptayamıyordu. Zeka testleri sonuçlarına göre IQ’su düşük olan çocukların birçoğu; müzik, resim, spor, politika alanlarında başarı gösterebilmişlerdir. Çoklu zeka kuramına göre, bireyde birden fazla zeka bulunmakta ve bu zeka türleri birbirinden bağımsız oldukları için ayrı ayrı kullanılıp geliştirilebilir. Çocuğun başarıya ulaşabilmesi için, IQ’sunun yüksel olması o kadar önemli değildir; çünkü klasik zeka teorisi matematiksel ve sözel zeka olmak üzere iki zekadan söz ediliyordu, çoklu zeka kuramında ise sekiz tür zeka vardır.
Birinde başarı göstermeyen bir diğerinde başarılı olabilir yani zeki olmanın sekiz yolu olduğu belirtiliyor.. Önemli olan bu zekayı ortaya çıkartıp doğru yönlendirmek ve bu alanda ilerlemesini sağlamak için gerekli cesaretle donatmaktır. Çoklu zeka kuramının ilk modelinde 7 çeşit zekaya yer veriliyor, sonraki yıllarda doğalcı zeka da eklenerek, insanlarda 8 zeka türü olduğu belirtiliyor. Her insan da bu zeka türleri belli ölçülerde bulunur; fakat zeka türlerinin insanlardaki dağılımı, farklılık gösterir. Örneğin, kimi insanda mantıksal zeka öne çıkarken, bir başkasında bedensel zeka önde olur. Her insan, bir başka insandan farklı bir zeka karışımına sahiptir. Ayrıca zekalar, çeşitli biçimlerde ortaya çıkabilir. Örneğin, bedensel zekaya sahip olan kimi insan cerrah olurken, kimi de koşucu olabilir. Bundan dolayı, çocuğun potansiyel zekasını ortaya çıkartmak yerine, çocuğun zekasını kullandığı alan üzerinde durmak gerekir. Gardner’e göre zeka türleri şunlardır:
Dilsel / sözel zeka
Matematiksel / mantıksal zeka
Görsel / alansal zeka
Bedensel / kinestetik zeka
Müziksel / ritmik zeka
Sosyal / kişiler arası zeka
Kişiye dönük / içsel zeka
Doğacı zeka
1. Dilsel / Sözel Zeka
Güçlü bir hâfızâya sahiptir.Hikâye ve olayları anlatma becerisine sahiptir. Hayâl gücü geniştir ve çok güzel öyküler anlatabilir ve yazabilir.Sözcük hazinesi geniştir ve sözcük oyunları oynamayı sever. Sözcükleri, yazılı ve sözlü olarak kullanma yeteneği yüksektir. Dildeki bütün unsuzlarını kullanma becerisine sahiptir. Çok iyi iletişim kurar. Okumaya, yazmaya ve ezberlemeye ilgisi fazladır. Yabancı dil öğrenmede zorluk çekmez. Politikacılarda, şairlerde, yazarlarda, senaristlerde, gazetecilerde bulunan zeka türüdür.
2. Matematiksel / Mantıksal Zeka
Matematiğe ve hesaplara yatkındır. Zihinde sayısal ilişkileri çok iyi kavrar ve düzenler. Sayı ve sembolleri çok iyi kullanır.Satranç gibi strateji ve mantık oyunlarına ilgisi vardır. Bul tak ve yap bozları sever.Üst düzey düşünce becerilerini kullanır.Sıralı hesapları, tümdengelim ve tümevarım düşünme yeteneği yüksektir.Karmaşık ilişkileri algılar, neden-sonuç ilişkilerini bulur ve çok mükemmel akıl yürütür.Motorlu ve elektrikli araçların düzeneklerini ve çalışma biçimlerini merak eder ve öğrenir. Matematikçilerde, bilim adamlarında ve mucitlerde bulunan bir zeka türüdür.
3. Görsel / Alansal Zeka
Mekansal ilişkileri çok iyi kavrar. Görüntüleri zihninde çok iyi canlandırır. Gördüğü alanları çok net hatırlar. Harita, grafik ve şekillerden çok iyi anlar. Görsel sanata ve görsel etkinliklere ilgisi fazladır. Şekiller arasındaki ayrıntılara önem verir. Alanda yönelebilme yeteneğine sahiptir. Nesneler arasındaki mesafesi gerçek ölçülere yakın tahminlerde bulunur. Hareketli bir hayal dünyası vardır. Ressamlarda, heykeltıraşlarda, avcılarda, mimarlarda, tasarımcılarda ve grafikerlerde bulunana bir zeka türüdür.
4. Bedensel / Kinestetik Zeka
Akıl ve beden arasında olağanüstü bir uyum vardır. Beden hareketleri çok esnektir. Adeta otomatik bir makine gibi çalışır. Enerji doludur; bu nedenle, daima hareket halindedir. İnce ve kaba motor becerileri çok iyi gelişmiştir. Birçok spor dalına ilgi duyar ve hepsinde de başarılıdır. Dansçılarda, sporcularda, cerrahlarda, zihin-beden koordinasyonunu gerektiren meslek sahiplerinde bulunana bir zeka türüdür.
5. Müziksel / Ritmik Zeka
En erken ortaya çıkan ve en erken fark edilen zeka çeşididir. Seslere karşı duyarlıdır. Ritmik sezgisi güçlüdür. Birden çok müziği ve sesi birbirinden ayırt edebilir. Duygularını müzikle ifâde etmeyi daha çok sever. Müzik aletlerine ilgisi vardır ve birkaçını çalabilir. Duyduğu ritmi taklit edebilir.Özgün ritimler yapabilir. Notalara tepki verebilme kapasitesi yüksektir. Notayı çok kolay öğrenir. Özgün müziksel çalışmalar yapabilir. Beden hareketlerini müzikle bütünleştirebilir. Bestecilerde, şarkıcılarda, ses teknisyenlerine, müzik aleti yapanlarda bulunana bir zeka türüdür.
6. Sosyal / Kişiler Arası Zeka
İnsanları çok iyi tanır. İnsan davranışlarını yorumlama yeteneğine sahiptir. İnsanlarla çok iyi ilişkiler kurar, bu sebeple çok sayıda arkadaşı vardır. Arkadaşlarının sorunlarıyla ilgilenir, onları dinler ve önerilerde bulunur. Liderlik özelliği ve işbirliği yapabilme özelliği baskındır. Çok iyi empati kurar. Karşısındakinin ruhsal durumuna karşı duyarlılık gösterir. Terapistlerde, öğretmenlerde, satış elemanlarında bulunan bir zeka türüdür.
7. Kişiye Dönük / İçsel Zeka
En geç gelişen ve ortaya çıkan zeka türlerinden biridir. Kendini çok iyi tanır. Güçlü ve zayıf yönlerini bilir. Ne zaman ve nasıl davranması gerektiğini bilir. Kendine güveni yüksektir ve kendi davranışlarını çok iyi değerlendirir.Yalnız çalışmayı sever ve bağımsız davranır; çünkü kendi kendine yetebileceğine inanır. Psikiyatristlerde, filozoflarda bulunan bir zeka türüdür.
8. Doğacı Zeka
Çok geç ortaya çıkan bir zeka türüdür. Doğa olaylarına karşı duyarlıdır. Canlı ve cansız varlıklara karşı ilgi duyar; onları sever, korur ve onlar hakkında araştırmalar yapar. Gökyüzüne, denizlere, coğrafik bilgilere, bitkilere ve hayvanlara ilişkin detaylı bilgilere sahiptir. Yolculuk yapmayı, yeni yerler görmeyi sever. Belgeseller seyreder, doğa ve gezi kitaplarını, gergilerini okur. Doğanın insanlar; insanların da doğa üzerindeki etkilerini inceler. Botanikçilerde, veterinerlerde, doğa fotoğrafçılarında bulunan bir zeka türüdür.
Zeka / Yetenek Geliştirici Etkinlikler
Zeka türleri, çevresel koşulların düzenlenmesiyle geliştirilebilir. Uyaran zenginliği ve dengeli beslenmenin zeka üzerinde ciddi boyutlarda olumlu etkisi kanıtlanmıştır. Çocukta bulunan zeka türüne uygun etkinlikler yapılırsa çocuğun zekası gelişerek ulaşılması gereken hedefe varır. Eğitim kurumlarında, bireysel farklar dikkate alındığı zaman daha iyi sonuçlar elde edilir ve birçok alanda başarılara imza atan öğrenciler yetişir. Matematik ve fen dersleri önemsendiği kadar, müzik ve resim dersleri de önemsenmelidir.. Binlerce çocuğun zekası fark edilemediği için ya hebâ olmaktadır ya da yanlış yollara kaymaktadır. Çocuklara uygun koşullar hazırlandığında ve yeteneklerini sınama fırsatı verildiğinde, gerçek zekaları kuşkusuz ortaya çıkacaktır. Gardner’e göre, çoklu zeka türlerini ortaya çıkarmak için çeşitli ölçek ve testlerin hazırlanması doğru değildir; çünkü zeka, testlerle ölçülemeyecek kadar karışıktır ve ölçüm sonuçları çocuklar için bir yarar sağlayamaz. Çocuktaki zeka türünü belirlemek için birçok yöntem birlikte kullanılmalıdır. Çocukla görüşme, çocuğun gözlenmesi ve çocuğun geçmişteki notları, etkinliklerdeki başarıları ve davranışlarının incelenmesi sonucunda, çocuğun güçlü ve zayıf yönleri belirlenir, yani var olan zeka türleri hakkında doğru sonuçlara ulaşılabilir.