Öğretim Materyali Hazırlama İlkeleri
1. “ Öğretim materyali basit, sade ve anlaşılabilir olmalıdır: Hazırlanacak öğretim materyali konuyu basitleştirebilen, öğrenci için anlaşılmasını kolaylaştıran ve gereksiz bilgilerle donanık olmayan bir özellik taşımalıdır. Materyal fazla ayrıntılı olursa, öğrencilerin belleklerinde anlamlı kodlamaları güçleşir.”
Öğretilecek konular mümkün olduğunca basite indirgenmelidir. Bunun için sade bir anlatımın yanında bazı kodlamalardan, formüllerden yararlanılabilir. Bir köydeki cami cemaatine her sene bayram namazındaki tekbirlerin alınışını uzun uzun anlatmak yerine bir defa ‘iki salla bir bağla, üç salla bir yolla’ formülünü öğretmek daha verimli bir metod olacaktır. Öğrencilere de ders anlatırken bu tür formüller kullanılmalıdır. Mesela dört büyük meleğin isimleri ‘CAMİ’ akrostişiyle anlatılabilir:
Cebrail
Azrail
Mikail
İsrafil
2. “ Öğretim materyali dersin hedef ve amaçlarına uygun seçilmeli ve hazırlanmalıdır: Dersin hedeflerini desteklemeyen bir materyal, her ne kadar iyi hazırlanmış olsa bile öğretimsel etkinliği düşük olacaktır. Çünkü her derste kazandırılması amaçlanan ve önceden spesifik olarak belirlenmiş hedeflerin öğrenciye kazandırılması için, öğretimsel etkinlikler tasarlanır ve uygulanır. Öğretim etkinlikleri içinde yer alan öğretim materyallerinin geliştirilip kullanılması da hedef davranışlara göre belirlenir. Örneğin hedefler uygulama düzeyinde ise, öğretim materyali de öğrenciye uygulama yapma fırsatı sunabilmelidir.”
Önemli olan namaz kılmanın teorik bilgisine sahip olmak değil namaz kılabilmektir. Bu nedenle namaz konusu işlenirken tepegöz, Powerpoint, video gibi teknolojilerin kullanılmasının yanı sıra bizzat uygulama da yaptırılmalıdır. Bizim hedefimiz namaz kılmayı öğretmektir. Bu da uygulama olmadan tam manasıyla gerçekleştirilemez.
3. “ Öğretim materyali, dersin konusunu oluşturan bütün bilgilerle değil, önemli ve özet bilgilerle donatılmalıdır: Öğretim materyallerinin bütün içeriğin öğrenciye aktarılması amacıyla değil, içeriğin önemli ve ana temalarının öğrenciye sunulmasında kullanılması en etkin yaklaşımdır. Bu yüzden hazırlanacak materyaller konunun ana hatlarını sunan, anlaşılması güç olabilecek konuları açıklayan, içeriği soyuttan somuta taşıyabilen ve görsel-işitsel özellikler kullanarak anlaşılmayı kolaylaştıran türden olmalıdır.” Mesela namaz konusunun şekiller, şemalar, resimler ile anlatılması öğretmenin soyut ve sözel olarak anlatmasından daha etkilidir.”
Anlatılacak konular tamamıyla materyale aktarılıp laf kalabalığı yapılmamalıdır. Materyalde anahtar kelimeler, semboller, konunun ana hatları ve başlıklar yer almalıdır. Mesela namazın nasıl kılınacağını sözlü olarak öğretmen ifade etmelidir. Materyalde ise namazın rükünleri resimlerle aktarılmalıdır.
4. “Öğretim materyalinde kullanılacak görsel özellikler (resim, grafik, renk vb.) materyalin önemli noktalarını vurgulamak amacıyla kullanılmalı, aşırı kullanımdan kaçınılmalıdır: Görsel-işitsel özelliklerin, öğrencinin dikkatini çekmede ve öğrenciyi güdülemede etkin olduğu bir gerçektir. Ancak amaca hizmet etmeyen ve gereğinden fazla kullanılan görsel-işitsel öğeler, öğrenci dikkatini dağıtabilir ve öğrenme güdüsünü yok edebilir. Örneğin Powerpoint’te hazırlanmış bir sunumda, öğrencilerin dikkatini sunuma çekmek için, ilk sayfada ses kullanımı bu amaca hizmet edebilir. Ancak sunumun her aşamasında aynı sesin kullanılması artık öğrencinin dikkatini çekme özelliğini kaybedip, öğrenci için bıktırıcı ve dikkatini dağıtıcı olabilir. Öğretim ortamında tasarlanan her türlü etkinlik öğretimsel nitelikte olmalı ve öğretimsel değeri olmayan hiçbir etkinlik öğretim ortamında yer almamalıdır.
5. Öğretim materyalinde kullanılan yazılı metinler ve görsel-işitsel öğeler, öğrencinin pedagojik özeliklerine uygun olmalı ve öğrencinin gerçek hayatıyla tutarlılık göstermelidir: Öğretim materyallerinin öğretim ortamındaki işlevlerinden biri de öğrencinin gerçek hayatıyla öğretim ortamı arasında bir köprü kurabilmektir. Bu yüzden öğretim materyalinin içerdiği her türlü görsel-işitsel öğe öğrencinin yakın çevresinde görebildiği ve anlamlaştırabildiği gerçek nesneleri yansıtmalıdır. Ayrıca, materyal öğrencinin bilişsel, fiziksel, sosyal ve duyuşsal hazır bulunuşluk düzeyine uygun olmalıdır.
6. Öğretim materyali öğrenciye alıştırma ve uygulama imkânı sağlamalıdır: Öğrenciler için en etkin öğrenme ortamları öğrencilerin aktif olduğu ortamlardır. Öğrenci için, öğrenme ortamındaki etkinliklere katıldığı ölçüde kalıcı izli öğrenme gerçekleşir.” Mesela Powerpoint sunumu öğrencinin kendi kendine kullanabileceği, sayfalar arasında dolaşıp konu ile ilgili test, bulmaca vs. çözebileceği bir şekilde hazırlanmalıdır.
7. Öğretim materyalleri mümkün olduğunca gerçek hayatı yansıtmalıdır: Hazırlanan öğretim materyalinin gerçeğe uygunluğu sağlanmalıdır. Mümkünse gerçek hayatı en iyi sınıf ortamına taşıyabilecek materyallerin seçilmesi gerekir. Öğretim ortamlarının düzenlenmesinin en temel amacı gerçek hayatı sınıf ortamına taşıyabilmektir. Ancak gerçek hayata ulaşılamadığı durumlarda en yakın modeller seçilmelidir.” Mesela tesbih, takke, misvak, cami maketi vs. sınıfa getirilebilir.
8. “Öğretim materyali her öğrencinin erişimine ve kullanımına açık olmalıdır: Kullanılacak her türlü materyal, bütün öğrencilerin kullanabileceği ve yararlanabileceği türden olmalıdır. Öğretimsel materyallerin kullanımı bazı öğrencilerin sahip olabileceği özel özelliklerin değil, her öğrencide bulunulduğuna inanılan ortak yeteneklerin ve özelliklerin kullanılmasını gerektirmelidir. Örneğin bir bilgisayar yazılımı öğretim materyali olarak kullanılacak ise bütün öğrencilerin yazılımı kullanmaları için gerekli bilgisayar bilgisine ve becerisine sahip olması gerekir. Aksi takdirde, böyle bir materyal sadece bilgisayar kullanma becerisine sahip olan öğrenciler için etkin olacaktır.
9. Materyaller sadece öğretmenin rahatlıkla kullanabildiği türden değil, öğrencilerin de kullanabileceği düzeyde basit olmalıdır: Öğretim ortamında kullanılacak her türlü materyalin mümkün olduğu ölçüde öğrencinin, öğretmenin rehberliği olmadan da kullanabileceği şekilde tasarlanması ve geliştirilmesi gerekir. Kullanımı çok karmaşık olan öğretim materyalleri öğrenciyi öğrenme ortamında pasif kılabileceği gibi, öğretim ortamını da öğretmen merkezli hale getirebilir. Bunun sonucunda öğretim materyalinin öğrencinin yaratıcılık, problem çözme ve analitik düşünme gibi eğitimde çok kritik kabul ettiğimiz özelliklerini geliştirmesi beklenemez.
10. Zaman içinde tekrar kullanılacak materyaller dayanıklı hazırlanmalı, bir defalık kullanımlarda zarar görmemelidir: Öğrenme ortamında, öğrencilerin farklı öğrenme hızlarına sahip oldukları bir gerçektir. Bazı öğrenciler, konuyu anlayabilmek için daha fazla örneğe ve tekrara ihtiyaç duyabilirler. Bu yüzden, öğretim materyali öğrencinin ihtiyacına paralel olarak farklı zamanlarda ve sürelerde kullanılabilecek özellikte olmalıdır.
11. Hazırlanan öğretim materyalleri gerektiği takdirde, kolaylıkla geliştirilebilir ve güncelleştirilebilir olmalıdır: Günümüzde hızla gelişen teknoloji ve gelişen bilgi birikimi eğitimsel içeriklerin ve öğrencilerin öğrenme ihtiyaçlarının da hızla değişmesine neden olmaktadır. Eğitim ortamının gerçek hayatla tutarlılık göstermesini sağlamak ve öğrencinin ihtiyaçlarına cevap verebilmesi için, kullanılan materyallerin içeriğinin mutlaka gerçek ve en güncel bilgileri içermesi gerekir. Bu yüzden, öğretim materyalleri, içerikte meydana gelen yenilikleri ve gelişimleri yansıtabilen türde ve güncelleştirilebilir yapıda olmalıdır. Güncelleştirilmesi mümkün olmayan materyallerin, öğretimsel etkinliğini zamanla kaybetmesi kaçınılmazdır.”
GÖRSEL UNSURLAR
Gerçekçi(realistic) görseller, üzerinde durulan gerçek nesneyi gösterir. Örneğin bir arabanın resmi gerçekçi bir görsel olarak kullanılabilir.
Benzeşik(analojic) görseller, bir kavramı veya bir konuyu açıklamak için o kavrama benzer başka bir kavramla ilgili bir şeyi göstererek benzerliklere dikkat çekme işlevini görürler.
Şematik(organizational) görseller, akış şemaları, grafikler, haritalar, şematik ve sınıflama çizelgelerini kapsar.
SÖZEL UNSURLAR
Yazı Tipi (Harf Stili): Yazı tipini seçmek tasarımcıya kalmış bir iştir. Burada asıl amaç yazıların kolay okunabilir olmasıdır.
Stil Sayısı (Stil Çeşitliliği): Bir görselde ikiden fazla yazı tipi kullanılmamalıdır. Bir görselde iki farklı yazı tipi, metinlerin bir kısmı ‘yatık’, bir kısmı ‘altı çizgili’, değişik yazı boyutları ve vurgular için biraz kalın biçimlemeleri kullanılabilir.
BÜYÜK HARF: Bir metinde yazıların en iyi derecede okunabilir olmalarını sağlamak için yalnızca küçük harf ve ancak gerektiği yerlerde veya zorunlu durumlarda büyük harf kullanmak gerekir. Büyük harflerde bütün harflerin boyutları aynı olduğu için gözün harfleri ayırt etme gücü azalmakta ve bu nedenle okuma hızı düşmektedir.
Renk: Harflerin rengi arka planın (zemin) rengiyle zıt bir renkte olmalıdır.
Harf Boyutu (Punto): Küçük harflerin boyutunun her 3 metrelik mesafe için 1,3 cm yüksekliğinde olması gerekir. Ayrıca izleyici grubunun yaş ortalaması küçüldükçe harflerin boyutu büyümelidir.
Harflerin Arasındaki Boşluklar: Bütün harfler arasındaki boşluklar eşit düzeyde olmalıdır.
Satırların Arasındaki Boşluklar: Eğer satırlar birbirlerine çok yakın iseler belirli bir uzaklıkta net olarak okunamazlar. Eğer satırların arasında çok boşluk varsa satırlar birbirlerinden kopukmuş gibi bir izlenim verirler. İyi okunabilir bir metin için satırlar arasında bırakılacak ideal boşluk miktarı (dikey boşluk) küçük harflerin boyutundan birazcık küçük olmalıdır.
