Yapısalcılık (constructivism)
Geleneksel öğretim yöntemleri müfredata dayalı öğretmen merkezli yöntemlerdir. Bu yöntemler bilginin ve becerinin öğretmen tarafından doğrudan öğretilmesi ve aktarılması gerektiğini savunurlar. Buna karşın daha çok öğrenci merkezli olan yeni yöntemler ve kuramlar, bilginin ve becerinin doğrudan öğretmen tarafından öğrenciye aktarılabileceği varsayımına karşı çıkarak bilgi ve becerinin ancak öğrencinin kendi etkinlikleri ile kazanılabileceğini savunurlar. Öğretmenin bir konu hakkındaki bilgilerini anlatma, açıklama ve gösterme yoluyla doğrudan öğrenciye aktarma uğraşı sonunda öğrencinin o konu hakkında kazandığı bilgi, bireysel farklılıklar ve farklı deneyimlerden dolayı, öğretmenin sahip olduğu bilgiden tamamıyla farklı olabileceğini araştırmalar göstermiştir. Öğretmen merkezli yöntemlerin aksine, öğrenci merkezli yöntemler ve teoriler, öğrenciyi, karşılaştığı yeni durumları kendi deneyimlerine göre anlam veren aktif öğrenen olarak görmektedir. Araştırmalar bu yöntemlerin geleneksel metodlardan daha etkin olduğunu göstermiştir.
Etkinlik
A Metni baştan sona okuyun, daha sonra bir kez daha okuyun, ana noktaları not edin. Konu hakkında kendi öz bilginizi kullanarak not ettiğiniz noktaları yansıtacak örnekler oluşturun. Metni eleştirmeye çalışın, karşıt iddialar geliştirerek bunları örneklemeye çalışın.
B Metni A kısmında yaptıklarınızın ışığı altında grubunuzda ve sınfta arkadaşlarınızla tartışın.
Öğrenme kuramı olarak yapısalcılık (constructivism)
Epistemolojik bir yaklaşım olan constructivism veya parçaların biraraya getirilerek bir yapının inşa edilmesi anlamında kullanılabilecek yapısalcılık, bilginin doğası, nasıl kurulduğu, bireyin neyi bilebileceği ve neyi bilemeyeceği konuları üzerinde durur. Eflatun’cu felsefeler bilginin ve dolayısıyla matematiksel bilginin bireyden bağımsız olduğunu varsayarlar. Yani bilgi bir yerlerde var, bizden önce de vardı bireyin rolü onu bulmaktır. Buna karşın constructivist felsefede bilgi bireyden bağımsız değildir. Bilgi ve dolayısıyla matematiksel bilgi bireyin ürünüdür, bulunmaz veya aktarılmaz ancak kurulur. Bilginin doğasına böyle bakıldığında, bilginin kurulmasında veya elde edilmesinde otorite bireydir yani öğrenendir.
Yapısalcı yaklaşımın öncülerinden olan Piaget bilginin bireyin çevresi ile aktif olarak etkileşimi sırasında kurulduğunu varsayar. Piaget bu varsayımını accommodation (uyma), assimilation (özümseme) süreçlerinden oluşan adaptasyon ile açıklamaktadır. Bu açıklamaya göre birey karşılaştığı yeni durumu eski bilgi ve deneyimleri yardımıyla tanımaya çalışır ve bu tanıma sürecinin arkasından yeni durumu özümser. Bu süreçler tamamlandığında birey yeni durumla ilgili bilgisini kurmuş olur.
YENİ DURUM
(problem, teorem veya matematiksel bir yapı)
Accommodation Assimilation ADAPTATION
Uyma Özümseme ADAPTASYON
ESKİ BİLGİLER
Bu şematik açıklamada birey karşılaştığı yeni durumu kendi mevcut bilgi ve tecrübeleri ile anlamaya çalışır. Eğer yeni durumu açıklamada mevcut bilgi yetersiz kalıyorsa, çelişkiler doğuruyorsa birey yeni durumun varlığını kabul ederek uzlaşma noktaları aramaya başlar. Bu sırada birey mevcut bilgisini değiştirme ve çelişkileri aşmaya çalışır. Bu süreç aynı zamanda bir problem çözme sürecidir. Sonunda mevcut bilgi ve tecrübelerin yardımıyla birey yeni problemi çözebilmiş ise veya yeni duruma bir anlam verebilmiş ise özümleme sürecini tamamlamış olur. Böylece birey yeni durumla ilgili bilişsel adaptasyonunu sağlar ve yeni bilgiler kurar. Bu süreçlerin nasıl işlediğini Logo ile çalışmakta olan bir öğrencinin yaşamış olduğu deneyim ile örneklemeye çalışalım.
Logo programlama dilini yeni öğrenmekte olan bu öğrenci, kaplumbağanın (Logo programında ekranda görünen obje) dönme açısıyla herhangi bir kapalı şeklin kenar sayı arasındaki ilişki hakkında henüz bilgi sahibi değildir. Ama Logo ile küçük programlar yapabilecek düzeyde bilgiye sahiptir. Bu onun Logo ile ilgili mevcut bilgisidir. Ayrıca bu öğrenci bir eşkenar üçgenin bir iç açısının 60 olduğunu da biliyor. Bu da onun üçgenler ile ilgili mevcut bilgisi olarak kabul edilebilir. Bu mevcut bilgileri göz önüne alarak bu öğrenciden öğretmeni herhangi bir eşkenar üçgen çizebilen bir Logo programı yazmasını istiyor.
Öğrenci ilk adımda Logo ile ilgili mevcut bilgisini kullanarak,
to üçgen
repeat 3 fd 40 rt 60
end
programını yazıyor. Koşturmadan önce kontrol ediyor, her şey güzel görünüyor. fd 40 komutu ile kaplumbağa 40 birim gidecek sonra eşkenar üçgenin bir iç açısı 60 olduğu için kaplumbağa 60 dönecek ve bu işlem üç defa tekrar edecek. Öğrenci bu gözlemini yaptıktan sonra yazdığı üçgen programını koşturuyor. Ekranda hiçte beklemediği bir şekil ile karşılaşıyor:
İşte bu an Piaget’in tanımladığı bilişsel çelişki cognitive conflict anıdır. Çünkü öğrencinin mevcut bilgisi ile karşılaştığı bu yeni durum çelişki oluşturmaktadır. Van Glasersfeld’ in dediği gibi öğrencinin bu durumu görmesi mevcut bilgisi ile yeni durumu uzlaştırma çabası accommodation sürecinin başlaması demektir. Şimdi bu uzlaştırma sürecinde öğrenci ne yapıyor ona bakalım.
Öğrenci için iki olasılık vardır. Bunlardan biri verilen ödevi veya problemi çok zor bulup bırakmak ( burada öğrencinin yaklaşık bilişsel gelişme alanı göz önüne alınacak olursa öğrencinin bu ödevi bırakması veya çelişkiyi çözmek istememesi çok düşük bir ihtimaldir). İkinci olasılık ise ödevi bırakmak yerine karşılaştığı problemin üzerine giderek mevcut bilgisi ile yeni durumu uzlaştırmaya çalışmaktır. Uyma (accommodation) süreci öğrencinin bazı değişiklikleri görmeye ve düşünmeye çalışmasıyla başlar. Bu iki şekilde olabilir. Ya öğrenci doğrudan doğruya yazdığı programa döner ve orada yeni düzenlemeler yaparak istenilen üçgeni elde etmeye çalışır, ya da bu üçgeni çizerken kaplumbağanın izlemesi gereken yolu kendisi tekrar belirlemeye çalışır. Böylece öğrenci kaplumbağanın nasıl davrandığı hakkında yeni bilgiler elde etmiş olur.
Bu bilgiler, öğrencinin bahsettiğimiz çelişkisini çözmesine ve karşılaştığı yeni durum ile Logo ve üçgenler ile ilgili mevcut bilgilerini uzlaştırmasına yardım edecektir. Bu öğrenci her adımda kaplumbağa hangi yolu takip edeceğini belirlerken rt 60 komutu ile kaplumbağa doğrultusundan 60 sağa saptığını ikinci adımda fd 40 ile gittiği yol ile ilk çizdiği yol arasında 60 olmadığını ve 60 nin iç açı değil aslında bir dış açı olduğunu gözlemledi. Bu gözlem öğrencinin uzlaştırma çabalarını kolaylaştırdı. Böylece rt 60 ın yeterli dönme olmadığını belirleyen öğrenci iç açının 60 olması için kaplumbağanın 120 dönmesi gerektiği sonucuna varır. Programda rt 60 yerine rt 120 yazması gerektiğini bulması kaplumbağanın nasıl davrandığını asimile etmesi, özümsediği anlamına gelir. Böylece burada özümlenmesi gerçekleşen iki durum oluştu, biri kaplumbağanın dönme açısıyla kapalı şeklin kenar sayısının çarpımının 360 olmasının özümsenmesi, diğeri de Logo ortamında bir kapalı şeklin oluşturulmasının Öklit geometrisindekinden farklı oluşunun özümsenmesidir. Uzlaştırma ve özümseme süreçlerinin sonunda bu öğrenci yazdığı programdaki gerekli değişikliği şu şekilde yaptı
to üçgen
repeat 3 fd 40 rt 120
end
Bu deneyim öğrencinin kaplumbağanın davranışı ve eşkenar üçgenin bazı özellikleri ile ilgili yeni bilgisinin kurulmasına neden olmuştur. Öğrenci bir başka durumla veya problem ile karşılaştığında bu bilgi artık onun mevcut bilgisi olacaktır ve onu kullanarak uyma (accommodation) ve özümseme (assimilation) süreçlerini gerçekleştirerek yeni durum için yeni bilgisini kuracaktır.
Constructivist açıklamanın bize söylediği kısaca şudur. Birey kendi bilgisini aktif olarak kendisi çevresi ile etkileşim sürecinde yapılandırır, kurar veya kazanır. Bu etkileşim, sadece bireyin çevresiyle kendi başına etkileşimi değildir. Bu süreçte sosyal etkileşim de önemlidir. Sonuç olarak bilgi ve bilginin oluşumu bireyden bağımsız değildir, bireyin çevresi ile yeni durumlar ve olaylarla sosyal etkileşimi ile oluşan bir üründür. Hal böyle olunca bu felsefenin matematik eğitimi için söyleyecekleri vardır. Matematik bilgi bireyden bağımsız değildir (bizden önce vardı, bir yerlerde bizim için bekliyor ve biz onu bulmakla sorumluyuz’un tersine matematik bilgi tamamıyla bireyin faaliyetlerinin özellikle zihinsel faaliyetlerinin ürünüdür). Dolayısıyla, öğrenmenin fonksiyonel, uzun süren ve anlamlı olabilmesi için öğrenci, öğrenme süreci boyunca kendi öz bilgisini oluştururken etkin olmalıdır. Yani matematik bilgi, boş bir kaba su boşaltılır gibi doğrudan doğruya anlatım yoluyla pasif durumdaki öğrencinin kafasına aktarılamaz. Yapısalcı yaklaşım bu yüzden öğrenciyi sünger gibi görmek yerine büyüyen bir fidan gibi görmektedir.
Öğrencilerin daha önceki deneyimlerinden ve ön bilgilerinden yararlanarak yeni karşılaştıkları durumlara anlam verebileceklerini ve onları özümseyebileceklerini savunan yapısalcı öğrenme teorisi üzerine bir öğretme modeli kurabiliriz ve bu modeli dört aşamalı olarak uygulayabiliriz.
Birinci aşama
Bu aşamada öğrencilerin dikkatinin konuya çekilmesi sağlanır. Bunun için gerçekleştirilecek aktivitelerin uygun olarak geliştirilebilmesi için ilk önce öğrencilerin ‘yaklaşık bilişsel gelişme alanı’ (ZPD) belirlenmeli. Ayrıca, öğrencilerin ön bilgileri ve bu bilgilerin içerisindeki alternatif (yanlış veya matematiksel gerçeklere ters düşen ) fikirleri teşhis koyucu yaklaşımlarla ortaya çıkarılmalı. Eğer müfredatın bir öğretmen kılavuz kitabı yok ise bu aşama verilmek istenen konunun işleneceği zamandan birkaç hafta önce sınıf tartışması veya yazılı sınavlar yardımı ile yapılmalı. Böylece öğretmen hem öğrencileri güdülemiş olacak hem de dersini sınıfın düzeyine göre hazırlama fırsatı elde etmiş olacaktır.
İkinci aşama
Bu aşamada öğretilmesi istenilen kavramla ilgili deneyimler öğrenciye kazandırılır. Bunun için açık uçlu problemler hazırlanmalı, grup çalışmaları yaptırılmalı. Bu aşamada öğretmenin rolü aktarıcıdan çok düzenleyicidir. Öğrencileri güdüleyici yaklaşımlar kullanır, grup çalışmasıyla ve sorduğu sorularla öğrencileri düşünmeye ve yorumlamaya yöneltir.
Üçüncü aşama
Bu aşama öğrencilerin düşüncelerini, mevcut bilgilerini sorguladığı, onları başka bilgi ve görüşlerle karşılaştırdığı ve değiştirdiği aşamadır. Grup tartışması, varsayımların denenmesi, açık uçlu problemlerin çözülmesi, somut gözlemlerin soyutlaştırılması ve mantıksal çıkarımların yapılması etkinlikleri bu aşamada gerçekleştirilir.
Dördüncü aşama
Bu aşama yeni kazanılan bilginin başka durumlara uygulanması aşamasıdır. Örneğin, Pisagor teoremini öğrendikten sonra öğrencilere şu sorunun sorulması gibi. Üç eşkenar üçgenden birinin alanı diğer ikisinin alanları toplamına eşittir. Bu üçgenin kenar uzunluğunu diğer üçgenlerin kenarları cinsinden bulun. Veya Pisagor teoremini günlük hayattaki olaylarla ilişkilendirin. Bu aşama öğrencilere dersin başı ile sonu arasında kendi bilgi yapılarında meydana gelen değişiklikleri gözden geçirme fırsatı vererek öğretmen tarafından sonlandırılır. Bu aşamanın en önemli özelliği yeni kavramların pekiştirilmesini amaçlamasıdır.
Görüldüğü gibi bu modelde öğretmen bilgi aktarıcısı rolünden daha çok özel stratejiler ve teknikler uygulayarak bilginin elde edilmesini kolaylaştırıcı ortamlar hazırlıyor. Kısaca konstruktivizm’in sözünü ettiği bilginin oluşumu teorileri niçin geleneksel metodların matematik öğretmede başarılı olmadığını görmemize olanak sağlar. Bu teoriler artık bilginin doğrudan aktarılabileceği görüşünden ayrılmamıza işaret etmektedir. Bu bağlamda matematiği, tartışma, uzlaşma, uslama ve problem çözme aktivitelerinden oluşan insan emeğinin bir ürünü olarak görmeliyiz. Dolayısıyla, öğretmen merkezli yöntemlerden öğrenci merkezli yöntemlere doğru bir değişimi gerçekleştirmeliyiz. Daha az anlatan ve açıklayan bunun yanında öğrenci ile daha çok etkileşim içinde olan, öğrencinin de bir matematiği olabileceğini her zaman göz önünde bulunduran, zengin tartışma, varsayım ve problem çözme ortamları hazırlayarak doğru matematiksel bilginin kurulmasını sağlayan bir öğretmen olma yolunda kendimizi hazırlamalıyız. ALINTIDIR.
