1 . Sayı boncuğu
2 . mimarlık Sütun başlığının üstüne yatay olarak konan ve kenarlarından biraz dışarı taşan taş blok.
Toplama ve çıkarma gibi Aritmetik işlemlerin yapılmasında kullanılan, rakamlar yerine boncuk benzeri nesnelerden yararlanılan bir hesap aracına abaküs denir.
Abaküs sözcüğü, Eski Yunanca kökenlidir. Eski Yunanlılar, Romalılar, Mısırlılar, Hintliler ve Çinliler, hesap yaparken abaküs kullanırlardı. Rakamlar simgelerle gösterilmeye başlandıktan sonra abaküs kullanımı azaldı.
Abaküste; bir çerçeve içinde alt alta on tane çubuk bulunur. Her çubukta da on boncuk vardır. Çubuklar sayıların basamaklarını gösterir.
Sayı boncuğu, abaküs veya çörkü, basit toplama ve çarpma işlemleri için kullanılan bir alettir. Boncukların sayılması şeklinde çalışır.
Abaküsün Tarihçesi Tarihi icadı
M.Ö. 2400 yıllarında Çinde geliştirilen abaküs, denizaşırı ticaret yapan tüccarlar sayesinde Girit ve Miken bölgelerinden Avrupa ve Amerikaˊya yayılmıştır. Abaküs, hareketli parçalara sahip olduğu bilinen ilk hesap makinesidir. Arap sayılarının ve sıfır kavramının abaküs yardımıyla geliştirilmesi tarih öncelerine gitmekle beraber, halen dünyanın değişik bölgelerinde özellikle okul öncesi çağdaki çocukların matematiksel zekasını geliştirmek amacıyla kullanılmaktadır.
Çağdaş hesap makinelerinin ve bilgisayarların atası sayılan hesap aygıtı olan Abaküsˊte amaç 4 ana matematiksel işlem olan toplama, çıkarma, çarpma ve bölme yapmaktır. Babillilerˊin buluşu olan abaküs, yüzyıllar boyunca ticarette büyük önem taşımıştır. Abaküsün temeli Girit ve Mikenˊe dayanmakta ve ilk abaküs örneklerinin hemen hepsinde Girit ve Miken süsleme sanatından örnekler da bulunmaktadır.
İlköğretim sınıflarında matematik dersine yardımcı olması amacıyla da kullanılır. Abak (Abaküs), Aritmetik hesaplamaları yapmaya yardımcı bir alet.
En iyi bilinen biçimi (Çinlilerin Suan Panˊı) dikdörtgen bir çerçevenin içine gerilmiş teller üstüne inciler dizilmesiyle oluşturulan abak, başlangıçta toprağın içine açılan sıra sıra oluklara dizilen taşlardan oluşmaktaydı. Daha sonraları, yuvarlık bilye büyüklüğünde metal top ya da boncukların paralel çubuklar ya da teller üstünde hareket ettikleri biçimi almıştır.
Sayı sayma üzerine ilk buluntular Neanderthallerin yaşadığı 50 bin yıl öncesine kadar gidiyor. Sayılar yazıya dökülmeden önce sözcük, taş ve parmaklarla gösteriliyordu.
İlk yazılı rakamlar 5000 yıl önce, bilinen en eski sistemlere sahip olan Mısırlılar ve Sümerlerde görülür. En eski ve en yaygın hesap makinesi olan elin kullanımı ise Mısırdan Eski Yunana, Avrupa, İslam Ülkeleri, Çin, Hindistan ve Kolomb öncesi Amerikaya kadar pek çok yerde görebiliriz.
Ama elin kullanımının sınırlı olması ve ilk zamanlarda rakamlarla yazılı olarak hesaplama yapma zorluğu ilk Mekanik hesap makinelerini doğurdu. İşte bu hesaplama uğraşısının ortaya çıkardığı aletlerden biri de ABAKÜSTÜR.
Abaküs bir sayı tahtası olarak tanımlanabilir. Ama Çinlilerin kullandıkları abaküs, bildiğimiz sayma tahtasından şekil bakımından olduğu gibi toplama ve çıkarma işlemlerininiz yanı sıra çapma bölme ve kök alma diğer işlemlerin de yapılmasına olanak sağlamasıyla farklıdır. Abaküsün Çince ismi suan phan ( hesaplama tahtası ) ya da chu suan phan ( boncuk hesaplama tahtası ) dır.
Tahta bir dikdörtgenden oluşan abaküsün kısa kenarları dikey, uzun kenarları yatay şekilde uzanıyor. Uzun kenarları arasında wei, hang ya da tang isimli genelde bambu ya da telden yapılmış dikey koşut çubukları bulunuyor. Bu çubuklar üzerinde ileri ve geri hareket edebilen chu isimli hafif yassılaştırılmış 7 boncuk taşıyor. Tahta çerçeve, boncuklardan ikisi üstte diğer beşi altta kalacak şekilde kesen liang isimli tahta bir parçayla eşit olmayan iki bölümü ayırıyor.
Hang isimli dikey çubuklardan genelde 9 ya da 12 tane bulunuyor, ama bunların kimi zaman 30a kadar çıktığı biliniyor. Her çubuk bir basamağı temsil ediyor; örneğin en sağdaki birler basamağı olarak alınırsa yanındaki onlar, yüzler, binler... basamağı şeklinde devam ediyor. Liang isimli çubuğun üst kısmında kalan iki boncuktan her biri beş değerinde, alt kısmında kalan iki boncuktan her biri de beş değerindedir. Dolayısıyla her basamak üstünde 15 sayı taşıyor ama işlemler 10luk düzene göre yapılıyor. Diğer bir abaküs ise Çinlilerin Negatif sayılarla da uğraştığını gösteriyor. Bu abaküsün üstünde her basamak için iki çubuğu vardı. Bunlardan biri Pozitif sayılar için kırmızı, diğeri negatif sayılar için siyah boncuklar taşıyordu.
Çin Halk Cumhuriyetinde, sayı boncuğunun günümüzde neredeyse evrensel bir kullanımı vardır. Onu, okuması yazması olmayan sokak satıcılarının elinde gördüğümüz gibi tüccarların, muhasebecilerin, bankacıların, Otel işletmecilerinin, matematikçilerin ya da gökbilimcilerin elinde de görürüz. Bu aletin kullanımı zaten Uzak Doğu geleneklerinde öyle kökleşmiştir ki, Bangkokun, Singapurun, Tayvanın, Polinezyanın, Avrupanın ve Amerikanın modern hesap makineleri ile bilgisayarlara kolayca ulaşma olanağı bulmuş olan- batılılaşmış Çinlileri ve Vietnamlıları bile, her çeşit hesabı genellikle abaküsle yapmaya devam ederler. Daha da iyisi; Elektronik cep hesap makinelerinin yapımında Amerikan pazarının tartışmasız en ciddi rakibi olan Japonlar Sorabanı (sayı boncuğunun Japonca adı) başlıca hesap aleti olarak; her okul çocuğunun, tüccarın, işportacının ya da memuran her şeyden önce sahip olması gereken vazgeçilmez bir bagaj olarak görürler. Aynı şekilde, eski SSCBde, sayı boncuğu stchoti ( şoti ) adıyla bilinir- modern yazar kasaların yanında yaşamaya devam etmekte, dükkanlarda, büyük devlet kurumlarındaki (otellerde, bankalarda, Gumda...) ücret hesabında baş rolü oynamaktadır.
Bir zamanlar Japonyada Posta İşleri Başkanlığının Tasarruf Dairesinden, soraban şampiyonu olan (Japon yarışmalarının güçlüğü düşünüldüğünde bu önemli bir şeydir) Kiyoshi Matsuzaki ile Japonyadaki Amerikan Kuvvetleri genel karargahının 240. mali takımı 2. Kura eri olan ve Japonyadaki Amerikan ordusunun en usta elektrikli hesap makinesi işlemcisi diye tanınan Thomas Nathan Woodsu karşı karşıya getiren gerçek bir karşılaşma bile yapılmıştır. İkinci Dünya Savaşı ertesinde Kasım 1945te olmuştu bu. General McArthurun adamları, yenik Japonlara batı kökenli yöntemlerin üstünlüğünü kanıtlamaya çalışıyorlardı. Karşılaşma gittikçe karmaşıklaşan işlemler içeren beş devre halinde yapıldı. Tartışmasız 4-1 kazanan boncuklu Japon oldu. Üstelik kaybedenin bir sürü hatası da vardı.
abaküs nasıl kullanılır
Her boncuk ya da metal topçuğun değeri, büyüklüğüne değil konumuna bağlıdır; belirli bir çizgi üstündeki taşın ya da belirli bir tel üstündeki incinin ( boncuğun , topçuğun , vb.) değeri 1, iki tanesi birlikte olunca 2 olur. Bundan bir sonraki tel 10, üçüncü sıradaki tel 100 olarak değerlendirilir. Böylece ikisi 1 değerinde ve biri 10 değerinde üç dizi taş 12ˊyi, 100 değerindeki bir dördüncü topçuk eklenince de 112ˊyi gösterir. Yani topçuk ya da boncuğun yeri, değerini belirler ve çok büyük sayılar bile birkaç topçu ya da boncukla gösterilebilir. Topçuklar bir yöne kaydırılarak işlem yapılır; elde edilen değeri silmek, yani topçuğu bir sonraki kullanıma hazırlanmak istenirse, tersi yönünde kaydırmak gerekir. Abak, görünüşte basitliğine karşın, toplama makineleri, elektronik hesap makineleri ve bilgisayarların hazırlanmasına katkı bulunmuştur.
Örneğin, 13 ve 26′yı abaküs yardımıyla toplayalım. Birinci sırada 3 boncuk, İkinci sırada da 1 boncuk sağ tarafa çekilir. Bu diziliş 13 sayısını gösterir. 13 ile 26′yı toplamak için birinci sırada 6 boncuk, ikinci sırada da 2 boncuk sağ tarafa çekilir. Şimdi sağ taraftaki boncukları sayarak toplamı yazabiliriz. Birinci sırada 9 tane ikinci sırada da 3 tane boncuk vardır. Bu diziliş de 39′u gösterir.
Bir başka örnek olarak 38′den 15′i çıkaralım. Birinci sırada 8 boncuğu, ikinci sırada 3 boncuğu sağa çekelim. Bu diziliş 38′i gösterir. 38′den 15′i çıkarmak için, birinci sıradan 5 boncuğu, ikinci sıradan 1 boncuğu sağ taraftaki boncuklardan ayıralım. Şimdi kalan boncukları sayalım. Birinci sırada 2, ikinci sırada 3 tane boncuk var. Bu da 23 demektir.
