Odun Kömürü ( Mangal Kömürü ) Nasıl Yapılır?
Mangal kömürü değişik ağaç türlerinin yakılması ile elde edilen bir yakıt türüdür. Yapımı çok uzun ve zahmetli bir aşamadan geçer. Odun kömürü üretimi için kurulan, üzeri toprakla örtülü ocağa "torluk" adı verilir. Kömür elde etme süresi, ağaç cinsi ve torluk hacmine göre 76 saat ile 107 saat sürer ve yaklaşık 5 ton odundan 1 ton kadar mangal kömürü elde edilir.
Bu üretim için kullanılan odunlar, izin verilen belli orman arazisinden, atıl durumdaki yaşlı yada kurumuş ağaçlardan kesilir.
İlk önce kömürün ham maddesi olan meşe ağacından elde edilmiş eşit parçalarda odunlar çadır şeklinde üst üste konuluyor. Odunların çok güzel bir şekilde yerleştirilmesi gerekiyor herhangi bir boşluk tüm yapılan işin boşa gitmesi demektir. Daha sonra meşe ağacından oluşan çadırın üstü toprak ve kömür tozuyla kapanıyor. Ara ara boşluklar oluşacaktır bunların hemen kapatılması gerekir yoksa odunlar hava alır ve hemen yanarlar. Buda o kadar emeğin boşa gitmesi demektir.
Kömür yapımında kullanılan odunlar meşe, kayın, gürgen, dışbudak, karaağaç, huş gibi en iyi derecede kömürleşen sert ağaçlardan seçilir ve özellikle düzgün ağaçların kullanılmasına özen gösterilir. Sezonluk bir üretim olan odun kömürü yapımında, eski üretim alanlarının kullanılması da bir geleneğin devamıdır.
Odun kömürü üretimi için kurulan, üzeri toprakla örtülü ocağa "torluk" adı verilir. Torluk kurulurken, ortasından 30 cm mesafede olmak üzere 3-4 sırık dikilir ve torluktan daha yüksek olan sırıklar, yanma aşamasında baca görevi görebilmeleri için birbirleri ile birleştirilir. Baca içerisine kolayca yanabilen talaş, yonga, çalı-çırpı doldurulur. Baca etrafına ise, havalanmayı sağlamak amacı ile, ince çaplı veya yarılmış kuru haldeki odunlar altlık olarak yerleştirilir. Daha sonra kömür haline getirilecek odunlar çepeçevre dikine olarak istif edilir ve çevreye doğru gidildikçe odunların çapı giderek incelir. Torlukta, bir tümsek şekline ulaşıldığından odunların istifleme işlemi paraboloid meydana gelecek şekilde yapılır ve en üstteki kısma konulan odunlar yatık şekilde yerleştirilir.
Kömürleştirme esnasında hava ile doğrudan teması kesmek üzere istifin üzeri bir örtü ile kaplanır. Bu örtü yeşil ve toprak örtüsü olmak üzere iki tabakadan oluşur. İlk tabaka olan yeşil örtü, çimen kesekleri, kayın, göknar dalları, yosun, eğrelti otu gibi materyaller ile yapılır. Bu tabaka yaklaşık 15-20 cm' dir. Daha sonra killi toprak, kömür, kırıntı ve tozları ile çamur haline getirilerek hazırlanan toprak örtüsü 5-10 cm kalınlıkta olacak şekilde torluğun üzerine sıvanarak kaplanır. İç kısımda, torluğun ilk kuruluş aşamasında hazırlanan tutuşturma kanalından yararlanarak baca içerisindeki talaş, yonga, çalı-çırpı gibi tutuşturucu maddeler üstten ve alttan yakılır. Torluğun yakma işlemine sabahın erken saatlerinde rüzgarsız bir havada başlanır. Kömürleşme için 240-280 C' lik bir sıcaklık gerekmektedir. Torluk içerisindeki ateş, üstten yanlara ve aşağıya doğru yelpaze biçiminde yayılır. Ateşin ilerlemesini idare etmek için torluğun üst kısımlarından başlayarak toprak örtüsü delinir. Bu deliklerden ilk önce su buharı çıkar, daha sonra ise sarı renkte bir duman yükselir. En sonunda karbonmonoksitten ibaret mavi renk meydana gelir. Mavileşme görülünce kömürleşme sona ermiş demektir. Bundan sonra delikler tıkanır. Torluğun dip kısmına açılan deliklerden beyaz duman çıktığı görüldüğü zaman kömürleşmenin sona erdiği anlaşılır. Yanma bittikten sonra torluk birkaç gün soğutulmak üzere bekletilir. Ateşin takip edilebilmesi için torluk demir kancalarla akşama doğru bozulur.
Torluğu bozma işine sabaha karşı başlanır. Torluğu bozma işi kömür miktarına göre akşama doğru sona erer. Kömür elde etme süresi, ağaç cinsi ve torluk hacmine göre 76 saat ile 107 saat sürer ve yaklaşık 5 ton odundan 1 ton kömür elde edilir.
